Terry Pratchett is een van mijn favoriete auteurs.
Onder de dekmantel van hilarische fantasy publiceerde hij de Discworld-serie met scherpe maatschappelijke kritiek, allegorieën en persiflages. Prachtige hoofdpersonen en creatieve dialogen om de maatschappij bij de les te houden.
Eenheid en vrijheid als tegenkrachten
Pulling together is the aim of despotism and tyranny. Free men pull in all kinds of directions. It’s the only way to make progress.
Dit citaat komt uit “The Truth” (2000), een dialoog tussen schrijver William de Worde – een hint naar Shakespeare – en ‘verlichte despoot’ Lord Vetinari.
Eenheid is samenwerking. Maar altijd het gareel lopen is dodelijk voor diversiteit en zelfstandig denken. De realiteit is dat mensen in verschillende richtingen trekken en de maatschappij zich met horten en stoten ontwikkelt. Omgaan met dynamiek is de sleutel tot succes zowel persoonlijk als voor de maatschappij. Laat ruimte voor meerdere perspectieven, inhoudelijke kritiek, experimenten, en conflicten.
Het is gevaarlijk om eenheid te eisen en wantrouw zwart-witdenken. Respect voor diverse meningen is beter. Onderbouw die meningen wel feitelijk en verwerp opinie zonder onafhankelijke toetsing.
Echte vrijheid laat iedereen eigen wegen zoeken om doelen te bereiken. Soms sleuren sommigen ons onverwacht mee, maar je maakt geen vooruitgang met ‘angstige voorzichtigheid’. Diversiteit en tegenkrachten herstellen het evenwicht en bevorderen innovatie.
Zonder vrijheid geen eenheid. Maar zonder verantwoordelijkheid geen vrijheid. En zonder morele eenheid is er geen vrijheid.
Vrijheid voor jezelf impliceert vrijheid voor iedereen. Als je het beperkt tot je eigen vrijheid en die van anderen, dan heb je de preek over gelijkheid gemist of verwerp je de consequenties ervan.
In een democratie is het goed te beseffen dat er meer overeenkomsten zijn dan fundamentele verschillen. Stem de intenties en het gewenste resultaat af met respect. Erken dat er vele wegen naar Rome leiden.
Bezorgdheid dwingt conformiteit af
Concerned Citizens all speak the same private language, where ‘traditional values’ mean ‘hang someone’.
Dit citaat komt eveneens uit ‘The Truth’.
Het is een sarcastische observatie over actiecomités en burgerinitiatieven die onder het mom van ‘bezorgde burgers’ eigen belangen nastreven. Ze gebruiken retoriek om hun ware intenties te verbergen. Onder het mom van het verdedigen van tradities of normen, streven ze naar harde maatregelen onder het motto van ‘helderheid’.
Activisme is goed, maar niet als het anderen uitsluit. Sociale druk kan makkelijk ‘wij en hullie’ creëren. Iedereen [buiten de groep]() is een potentiële vijand. Het voedt polarisatie.
Traditionele waarden zijn geen rechtvaardiging voor geweld en vergelding. Pas op voor misbruik van clichématige moraliteit voor sociale of politieke doeleinden. Bij uiteenlopende doelen en problemen gebruiken reactionairen van links en rechts vaak dezelfde taal.
Je kunt je zorgen maken over bepaalde ontwikkelingen, maar het is beter om die bezorgdheid om te zetten in een dialoog met alle belanghebbenden. Te vaak is de stellingname alleen een eendimensionale opinie zonder de complexiteit van de situatie.
Weeg af of de bezwaren tegen ontwikkelingen feitelijk zijn of hoofdzakelijk eigenbelang zoals ‘not in my backyard!’ (NIMBY).
Je hebt het recht om te ageren tegen kleinschalige asielopvangcentra. Maar niet het recht om de belangen van de ‘vreemden’ negeren. En dat vaak met alleen een indruk zonder ooit een gesprek met die mensen te hebben. Onbekend maakt onbemind!
Een betere wereld ontwerpen of samen bouwen?
You can’t go around building a better world for people. Only people can build a better world. Otherwise, it’s just a cage.
Dit citaat uit “Witches Abroad”, uitgesproken door de ‘heks’ Granny Weatherwax, is een manifest tegen actieve bemoeizucht en het opleggen van goede bedoelingen.
Vrijheid bouw je samen, je kunt geen vrijheid van bovenaf opleggen want dat is altijd een beperking. Ook de meest nobele pogingen om een goede wereld voor iedereen te ontwerpen falen. Vooruitgang die niet door mensen zelf wordt vormgegeven, is geen vooruitgang maar een (goedbedoelde) gevangenis.
Participatie is beter dan ‘regelen’. Duurzame vooruitgang vereist actieve betrokkenheid bij verandering. Top-down sturing is niet verenigbaar met vernieuwing zonder dialoog, samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid.
Bijvoorbeeld: De inrichting van een woonwijk begint met adviezen van planologen, maar is niet compleet zonder inbreng – middelen en verantwoordelijkheid – van de bewoners. De deskundigen en ambtenaren komen er (meestal) niet zelf te wonen. De wijk bestaat uit de mensen die er wonen, niet alleen uit voorzieningen.
Mensen helpen is niet “laat mij het maar even voor je doen”. Het is vragen naar de intentie en behoefte van de ander. Paternalistische goeddoeners beperken vrijheid ondanks positieve intenties, wat leidt tot onderdrukking. Hun ‘betere wereld’ is een kooi als mensen geen regie houden.
Voor je eigen bestwil?
Een laatste citaat van Pratchett past bij de betere wereld.
Never trust anyone who says, “It’s for your own good,” especially if they’re not including themselves in the deal.
Het is mooi om iets voor iemand doen, maar probeer het samen te doen in plaats van het op te dringen.
Democratie is ‘moeilijk’
De citaten roepen een discussie op over de voor- en nadelen van democratie. Een publiek debat wat we doorgaans vermijden. Het is een onderwerp waar mensen uit niet-democratische maatschappijen, tijdelijk of permanent hier, genuanceerder over denken.
Churchill is degene die – met autoriteit – iets over democratie kan zeggen. Zijn mening over democratie geeft een interessante context aan de pittige observaties van Pratchett. Een dialoog tussen die twee zou mooi vuurwerk opleveren :-).
It has been said that democracy is the worst form of government except for all those other forms that have been tried from time to time.
Winston Churchill
Andere politieke vormen dan democratie zijn veel eenvoudiger. Meestal bepaalt een kleine groep of een persoon, maar dat is niet in het belang van de meesten. Of niemand bepaalt bij anarchie.
Uiteindelijk is democratie het enige maatschappelijke model waarbij diversiteit en samenwerking vooropstaan. Je kunt nooit iedereen tevredenstellen, maar het grootste geluk voor de grootste groep is een uitgangspunt zonder minderheden en randgroepen in een kooitje.
Conclusie
Gebruik de citaten om na te denken en je stem te laten horen, tijdens de verkiezingen en daarbuiten. Democratie is vanzelfsprekend, tot je het mist… Wees je bewust van het voorrecht in ons kikkerlandje. Zet je in om dat voorrecht te bewaken tegen de wolven en beren die op de loer liggen.
In een democratie moet je schipperen tussen belangen of in NL-termen ‘polderen’. Samen pompen of verzuipen.
Wereldwijd staat democratie onder druk door tirannen en volksmenners. Ze misbruiken het algemeen belang voor harde maatregelen. En meestal zijn ze bezig met hun eigen belangen en ego. Wees je bewust van slinkse manipulaties door reactionairen en fascisten. Let op de schaapskleren waarin deze wolven zich hullen!
You can fool all the people some of the time and some of the people all of the time. But you can never fool all of the people all of the time.
Abraham Lincoln
