Stress is een emotioneel signaal dat je uit balans bent. Je geest en lichaam raken overspoeld, wat resulteert in een gevoel van onzekerheid en instabiliteit. Het is als een weegschaal die niet meer waterpas staat. Hoe moet je omgaan met dagelijkse stress
Tunnelvisie is het verlies van perifeer gezichtsvermogen, je ziet alleen nog dingen recht voor je als door een koker. Het is een aandoening maar iedereen kan het meemaken als je bewustzijn onder druk staat.
Straaljagerpiloten ervaren het als ze op hoge snelheid bochten maken en het bloed uit hun hoofd wegtrekt. Emoties kunnen een soortgelijk effect hebben wanneer ze alle aandacht op een enkel ding focussen.
Toenemende stress reduceert je cognitieve vermogens, wat kan leiden tot een neerwaartse spiraal waarbij je IQ daalt en je ‘domme’ dingen doet.
Langdurige stress kan schade aanrichten door onverwerkt trauma of een gebrek aan controle over je leven. Dat valt buiten dit korte artikel. Zie Ontstressen.
Stress werkt als oogkleppen en oordoppen
De stress van een bedreiging geeft je oogkleppen en/of oordoppen. Je ziet geen uitweg en luistert niet naar advies, omdat de mogelijke oplossingen worden beperkt tot een klein gezichtsveld.
Stress ondervinden is geen probleem maar een evolutionaire eigenschap. Soms zet een uitdaging je aan tot aanzienlijke prestaties. Vaker veroorzaakt het neveneffecten die je functioneren beperken.
Oogkleppen werken prima voor paarden – zo-ie-zo een bundel zenuwen als prooidieren – om bedreigingen van verkeer te verbergen. Maar voor mensen is de beperking van het gezichtsveld de uitschakeling van een groot deel van hun verstandelijke vermogens. En er is geen ruiter of wagenmenner waarop je kan vertrouwen om je veilig te leiden.
Het is alsof de brede straal van de zaklamp waarmee je in het donker liep ineens het laserpen van een laser is geworden. Alles om je heen is donker en je enige licht is de straal van je emotie die je problemen overbelicht. Dim de laser en zet de breedstraler weer aan zodat je zoveel mogelijk kan zien. Dat maakt de oorzaak en omvang van het probleem duidelijker.
Bewustwording geeft bevrijding
Hoewel acute situaties stress veroorzaken, komt de meeste stress voort uit emoties door sociale interacties. Vaak zijn er meerdere oplossingen als je nadenkt over de feiten. Urgentie vernauwt de opties, relativeren opent deuren.
We ervaren stress vooral bij situaties die we niet beheersen. Die zijn zelden een daadwerkelijk gevaar, laat staan levensbedreigend. Maar evolutionair reageren wij nog steeds op ‘bedreigingen’ alsof er een wild dier op ons afkomt.
Je kunt bedreigingen ontkrachten door de feiten van de ‘bedreiging’ te overwegen. Dit geeft je tijd om de opties voor reactie te zien. Is het een bedreiging of een signaal van iets dat ik niet beheers? Vaak is het geen actueel probleem maar iemand die stennis maakt om moverende redenen.
Valt iemand mij aan – en waarom – of zie ik het alleen als een aanval? Soms raken de bedreigingen alleen je ego of betreffen je vaardigheden. Vraag bij twijfel naar de intentie van de tegenpartij.
De verlamming slaat toe
Onder druk staan verlaagt je IQ met tientallen punten. Daarom doen doorgaans slimme mensen domme dingen onder druk.
Anekdote
Mijn jongere broer veroorzaakte een brandje in de garage achter het huis terwijl hij een aansteker met benzine probeerde te vullen. Mijn vader greep de telefoon en riep: “Brand, brand!” zonder een nummer te draaien en gooide de hoorn er weer op. Dit was voor het alarmnummer 112.
Zijn beste vriend liep naar de trap om mijn moeder te roepen: “Brand!!! Kom naar beneden!”.
Ondertussen hadden mijn broertje en ik de brand grotendeels geblust door de auto uit de garage te trekken en de slang op het vuur te zetten. De schade bleef beperkt tot een smeulende oude mat en wat rook aan het plafond. De brandweer kon er alsnog om lachen.
De les van deze anekdote?
De reacties op een plotselinge bedreiging zijn Vechten, Vluchten of Bevriezen. Het probleem ontlopen of ontkennen is een tijdelijke oplossing die doorgaans niets aan de situatie verandert.
Het is meestal beter om actie te ondernemen om het probleem te verminderen of in een ander perspectief te zien. Niet elke situatie kan je beheersen maar het hoofd koel houden is beter dan je door gevoel en emotie te laten leiden.
Soms kunnen kennis en ervaring je uit de problemen helpen, maar niet altijd want resultaten uit het verleden geven geen garantie.
Je kan leren om te blijven denken
Brandweerlieden en politiemensen leren onder druk meerdere oplossingen te zien. Hun training bereidt ze voor op allerlei situaties.
Idem voor piloten, coureurs, astronauten, etc. Mentale voorbereiding is ook zinvol voor loodgieters, bureauwerkers, het huishouden en met name het grootbrengen van kinderen.
Naast de aangeleerde reacties op bedreigingen – kalm blijven en nadenken – leren hulpdiensten ook de vaardigheden om effectief te reageren.
Koelbloedigheid is geen gevoelloosheid. Ook deze mensen voelen spanning in de uitdaging van het moment. Ze zetten angst om zorgvuldigheid en het vertrouwen dat hun training en ervaring oplossingen aangeven.
Praktische aanpak
Stress geeft je oogkleppen en oordoppen die je afsluiten van relevante feiten en oplossingen. In een stressvolle situatie, als je maar één oplossing ziet, weet je dat er iets mis is met je inschatting.
Je stress neemt af wanneer je je openstelt voor meerdere oplossingen. De laserfocus neemt af en je ziet weer perspectief en alternatieven.
Hoe relativeer je prikkels en de vernauwing van je cognitieve vermogens:
- Is dit levensbedreigend en waarom?
- Kan het escaleren en hoe?
- Wat zijn de korte en lange termijn consequenties?
- Welke rol spelen de belangen van degenen die het evenwicht willen verstoren?
- Hoe haal ik de spanning uit de lucht? Altijd met rust, begrip en compassie, soms met humor.
Analyseer situaties. Zodra je de belangen in kaart brengt, bieden mogelijke oplossingen zich vaak vanzelf aan.
Bespreek met betrokkenen welke oplossingen effectief zijn en neem een beslissing. Vraag een vriend of vertrouwenspersoon om hun perspectief. Anderen zien meestal betere opties dan de ‘enige uitweg’ die je onder stress ziet.
Neem afstand van de situatie door een paar minuten frisse lucht of een loopje naar een andere afdeling. Dit geeft je kans om oplossingen te zien die eerder verborgen leken.
Training en urgentie
Train jezelf om voorbij de stress naar de factoren te kijken. Beschrijf de omstandigheden waardoor je in de stress schiet, noteer je huidige reactie en zet de alternatieve benaderingen op een rij.
Don’t PANIC!
Douglas Adams – The hitchhikers guide to the galaxy
Urgentie is relatief, tenzij het gaat om levensbedreigende situaties. Als iemand zegt: “Je moet NU beslissen!”, is het meestal beter om te antwoorden “Ik wil daar even over nadenken”. Niet “Sorry, mag ik even nadenken?”, maar “Ik neem de tijd om erover na te denken”. Laat je niet koeioneren door dwingelanden zoals opdringerige verkopers.
Door bewust een kalme en weloverwogen respons te kiezen in plaats van instinctief te reageren, verruil je de smalle laserstraal voor de brede lamp die je overzicht geeft. Zo neem je de controle over jezelf en de situatie terug.
