Het observeren van vogels in onze tuin geeft mij inzichten over de psychologie en filosofie van mensen.
Sinds het voorjaar voer ik een paar Turkse tortelduiven in onze tuin. Eerder vond ik ze irritant als ze op de schoorsteen van de open haard zaten te koeren. Het geluid galmde door de schoorsteen naar beneden naast mijn stoel. Sinds het voeren zitten ze vaker in de achtertuin.
Sommige vogelsoorten zijn minder schichtig dan andere. De tortelduiven landen vaak op de tuintafel zodra ik ’s ochtends de lamellen open doe. Als ze er niet zijn, komen ze vaak aanvliegen als ik de achterdeur open doe en even fluit. Het is mooi om ze in een glijvlucht aan te zien komen.
Na het strooien van voer vallen de duiven aan en meestal komen even later ook de kauwen. Het gedrag van de twee soorten is opvallend verschillend.
Psychologie: Vertrouwen of vluchten
De tortels blijven rustig dooreten, ook wanneer ik een meter van ze af in de bijkeukendeur ga zitten. Ze zijn meestal met z’n tweetjes, tenzij mevrouw tortel op het nest zit (4-5 keer per jaar). Zodra de jongen kunnen vliegen, komen ze een paar weken met de ouders mee, daarna worden ze met harde snavel uit het territorium gejaagd.
Onze jongen vliegen – als dan niet met aandrang – uit om hun eigen leven te leiden. Helaas blijven om economische redenen en gerotzooi met de huizenmarkt te veel jongeren te lang op het nest en waardoor ze hun zelfstandigheid niet kunnen ontwikkelen.
De kauwen komen meestal in een grotere groepen. Eerst 1 of 2, dan steeds meer tot de achtertuin lijkt op “The Birds” van Hitchcock. Maar zodra ze een mens zien, vliegen ze haastig weg, alsof ze zich betrapt voelen, net kwajongens. Ze vliegen al op bij een schim achter het raam.
De twee soorten verdragen elkaar goed en wisselen elkaar af op het kleine voedertableau. Evengoed strooi ik wat op de grond of de tuintafel zodat ze ruimte hebben.
Sociaal en schrikachtig, dieren en mensen
De kauwen zijn sociale dieren in een grote groep met een duidelijke pikorde. Vooral in dat laatste lijken ze menselijk, al is dat slechts een interpretatie. Ze zijn mogelijk schichtig omdat een opvliegend lid van de groep een gevaarssignaal geeft.
Dieren denken niet na bij vermeend gevaar en nemen liever het zekere voor het onzekere. Ze zijn gewend om te overleven, en in een groep vluchten ze zodra één de situatie niet vertrouwt.
Het is instinct, want mensen zijn zelden een directe bedreiging voor onze tuinvogels. Althans in de tuin, want in het verkeer en rond windmolens is het verhaal anders. Toch wantrouwen de meeste vogels ons, al dan niet terecht.
Huisdieren zoals onze katten zijn een grotere bedreiging voor hen. Die groet ik graag op straat, maar duldt ze niet in de vogeltuin.
Mensen kunnen nadenken bij bedreigende situaties, maar doen dat niet altijd en schatten ze soms te snel als bedreigend in. Daardoor is veel stress zelfopgelegd, terwijl we anderen of omstandigheden de schuld geven.
Sommige mensen gedragen zich als schichtige kauwen. Ze zijn opvliegend, conformeren zich aan hun groep en reageren wantrouwend als je beleefd naar de reden van hun gedrag vraagt. Jammer!
Anderen tortelen met meer vertrouwen maar waakzaam voor potentiële gevaren. Als cultuurvolgers accepteren ze onze kliekjes – of gezond voer – maar houden afstand. Alleen verwende ‘vliegende ratten’ in de steden dalen in grotere aantallen neer op toeristen die hun voeding uitdelen. Zo intiem hoeft het niet wegens het risico dat ze je als dank onderschijten (ik ben geen standbeeld).
Filosofie en psychologie: Is de mens slecht of goed?
Het zien van situaties als bedreigend berust vaak op valse of niet constructieve overtuigingen.
Ervan uitgaande dat de mens slecht is – zie de filosofie van Hobbes – impliceert maatschappelijke controle om mensen in het gareel te houden. Een klein percentage mensen is echt ‘slecht’ (immoreel of mentaal beschadigd) maar hun handelingen gebruiken de media om te shockeren.
Never ascribe to malice that which is adequately explained by stupidity.
Napoleon Bonaparte
Nappie observeert dat mensen als slecht bestempelen een oordeel over hun handelen is, niet over hun karakter. Door gebrekkig inzicht of domheid richten ze meer schade aan dan door kwade intenties. Zelfs bij gewelddadige rellen blijkt de reden meer groepsgedrag en sociale onvrede te zijn dan een inherente kwaadaardigheid. Dat afgezien van de gebrekkige persoonlijke verantwoordelijkheid en het accepteren van consequenties.
Het voornaamste alternatief is de mens als inherent goed/vriendelijk te zien, de filosofie van Hume en anderen. De meeste mensen hebben doorgaans goede intenties, maar niet altijd om de juiste redenen. Ook komt de intentie er niet altijd goed uit door onhandigheid of groepsbelangen (tribalisme). Deze positieve benadering is m.i. realistischer en praktischer.
Relaties hangen af van de omgeving. In Moldavië is het vertrouwen tussen mensen historisch slecht, dus wantrouwen ze je als je belangeloos iets doet. Als je beleefd een deur openhoudt, herkennen ze je direct als een buitenstaander. Zoiets is ongebruikelijk en ze zoeken naar kwaadaardige intenties! Ze zijn wantrouwend als kauwen.
Je instelling van vertrouwen en hoe je dat uitdraagt, bepaalt meestal de reactie van anderen. Als je begint met “Hé, jij daar” of “Je mag niet…”, dan heb je het argument vaak verloren. Maar als je met vriendelijk respect “Goedemiddag, …” begint, krijg je meestal op een positieve manier de aandacht. Met stroop vang je meer vliegen dan met azijn.
Van instinct naar psychologie en filosofie
Cultuur en psychologie verklaren veel maatschappelijk gedrag. Als de norm in de maatschappij een gebrek aan vertrouwen en respect is, is samenwerking moeilijk. Begin met respect en verdien vertrouwen. Maar respectvolle controle is beter dan vertrouwen.
Probeer vaker een vredesduif te zijn dan een wantrouwende kauw. Zoek samen het luchtruim van de maatschappij en de wereld. Als communicerende groep zijn wij sterker dan als wantrouwende individuen. Een positief wereldbeeld maakt constructieve bijdragen mogelijk in plaats van elkaar in dwangbuizen van regeltjes te persen.
The philosopher’s school is a doctor’s office. Our souls are sick with false beliefs, out-of-control desires, unruly emotions, and unnecessary worry. Philosophy, which is the love and pursuit of wisdom and proper perspective, provides the cure.
Epictetus
Groei is werken aan je beperkende overtuigingen, onrealistische verlangens, ongecontroleerde emoties en schrikachtig gedrag. Je bent een mens, geen (letterlijk) opvliegende vogel, hooguit een vreemde vogel.
Filosofie is geen droge studie, maar zelfreflectie voor inzicht en verbetering. Het is geen passieve hobby maar een ‘full contact action sport’! Het is een uitdaging om elke dag te groeien om de gewenste mens te zijn. Zonder dat riskeer je onverschilligheid, hopeloosheid en hulpeloosheid.
Het leven kan mooi zijn als je jezelf en anderen een kans geeft om je vleugels uit te slaan.
PS: Ik ben geen vogelaar, maar wel een dierenvriend, zelfs van katten, maar dan buiten de tuin.
